De bacteriën, onze vrienden

Zij zijn veel meer dan verteringshelpers: de bonte microbenverzameling in onze darm produceert vitaminen, traint ons immuunsysteem en zorgt voor ons welbevinden. Zonder hen kunnen wij nauwelijks overleven. Grote massa's van micro-organismen bevolken ons mensen. Zij leven overal: in de neus, onder de oksels, op de handen, tussen de tanden en vooral in de darm. Wanneer wij van “wij” spreken, dan bedoelen wij ons lichaam – plus 100 Biljoen eencelligen, die zo klein zijn, dat men ze alleen onder een zeer sterke microscoop herkennen kan. In iedere gram darminhoud leven meer bacteriën dan mensen op deze aarde. Tot voor kort werden de microben beschouwd als de enige nuttige spijsvertering. Nieuwe onderzoeksresultaten tonen echter aan dat zij nog veel meer kunnen: zij verminderen vermoedelijk het risico op diabetes of kanker, produceren vitaminen voor ons en zijn belangrijke trainingspartners voor ons immuun-systeem. Zelfs ons psychisch welbevinden schijnen zij te beïnvloeden. De bacteriën zijn echter niet alleen mee-etende meelifters, zij nemen fundamentele controlefuncties/belastbare functies in het lichaam over. Daardoor benaderen vele onderzoekers de gecompliceerde aanwezigheid van de darmbacteriën als een zelfstandig orgaan.

Naar actuele schattingen herbergt ieder mens meer dan 1000 verschillende microbensoorten. Deze biodiversiteit is slinkende bij vele ziekten. Zo ontwikkelt zich, als voorbeeld patiënten met Coeliakie, een onverdraaglijkheid tegen het plak-eiwit in granen, in hun darm zitten minder bacteriesoorten dan bij gezonde mensen. Een vergelijkend beeld toont zich bij vele andere ziekten. Of het zich om een oorzaak of een gevolg van respectieve ziektebeelden handelt is nog niet duidelijk.

Ons levenscyclus in relatie met de bacterienmix

De eerste maanden: de foetus in het moederlijf leeft in een steriele omgeving. De microbennederzetting start pas tijdens de geboorte. Inmiddels zijn er aanwijzingen dat enkele microben proberen de baarmoeder van de foetus te bereiken. Onder hen vallen melkzuur- en entero-bacteriën. Zij zouden via de bloedbaan in de baarmoeder terecht kunnen komen.

Het eerste geboortegeschenk dat de moeder aan haar baby geeft is een bonte bacteriënmix doordat het kind tijdens zijn weg door het geboortekanaal hiermee in contact komt. Er is een verschil in de bacterienmix waargenomen tussen een steriele bevalling (keizersnede) en een vaginale, natuurlijke bevalling. De samenstelling varieert overigens van vrouw tot vrouw sterk, de etnische achtergrond speelt daarbij een grote rol.

Direct bij de borstvoeding neemt de zuigeling rijkelijk bacteriën op die zich op de huid van de moeder en in haar melk bevinden (onder andere Streptokokken, Coryne-bacteriën, Lactococcus-soorten). Meer entero-bacteriën, typische darmbewoners, komen er in de eerste maand bij. In de aansluitende weken komen er beschermende Bifido-bacteriën en Bacteroides-soorten bij. Zodra de baby met het eerste vaste voedsel gevoed wordt, nestelt de volgende golf bacteriën zich in het organisme, daar zijn basisbacteriën en darmmicroben bij.De melkzuurbacteriën moeten hun leidinggevende positie opgeven: Bacteriodes- en Firmucutes-microben dienen zich aan die helpen bij de vertering van de koolhydraten.

Darmen en immuunsysteem

Nergens anders stuiten microben en immuunsysteem zo heftig op elkaar als in de darm, dit komt door de functie van het slangvormige verteringsorgaan, de mantel die een barrière vormt tussen de darminhoud en het lichaam. De darmwand moet aan de ene kant doorlatend zijn om voedingstoffen in het organisme op te kunnen nemen, anderzijds mag zij geen ziekteverwekkers laten passeren.

Op deze belangrijke grens patrouilleren cellen van het immuunsysteem en argwanen/verdenken alles dat voorbij stroomt op een veel intensievere wijze dan in alle andere organen samen. De eisen die aan de wachter gesteld worden zijn zeer hoog: Zij moet niet alleen vijanden uitselecteren en bevechten, maar ook vrienden herkennen en met rust laten omdat niet iedere microbe een gevaar oplevert. De meesten van hen behoren tot de nuttigen die zich in de loop van de evolutie gezamenlijk met de mens ontwikkelt hebben, zij hebben verblijfsrecht en het immuunsysteem moet tolerant voor hun zijn. Volgens aanvaardbare deskundige theorieën betekent dit dat wij zonder deze nuttige microben een belangrijk controleorgaan voor het immuunsysteem missen. In dat geval keert het immuunsysteem zich tegen het eigen lichaam, flipt uit wanneer het met pollen of melk in contact komt of begint een oorlog wanneer een beetje plakeiwit (gluten) in het lichaam komt. Met als gevolg: Auto-immuunziekte, allergieën en astma.

Antibiotica

De moderne mens heeft niet meer zoveel contact met microben als vroeger. Medicijnen, milieutoxines en slechte voeding maken dat de microben in ons lichaam afnemen en daarmee ook hun waarde voor onze gezondheid. Observatie heeft getoond dat kleine kinderen die al voor hun eerste verjaardag antibiotica kregen, met grote waarschijnlijkheid later in hun leven een allergie ontwikkelen als gevolg van deze eerdere behandeling omdat de medicatie niet alleen de ziekteveroorzaker doodt maar vaak ook veel goede bacteriën. Om antibiotica daarom helemaal af te wijzen is zeker geen goed idee omdat zij bij veel infecties echt noodzakelijk zijn. Onderzoekers pleiten echter voor een terughoudendheid ten opzichte van het gebruik van bacteriekillers. Tegelijkertijd hopen zij ook nieuwe werkstoffen, die doeltreffender zijn en alleen de schadelijke veroorzakers uitschakelen en onschuldige bacteriën ontzien, te ontdekken.

Antibiotica zijn een gevaar voor het menselijke ecosysteem want zij doden niet alleen de ziekteverwekker maar ook een hele grote groep vriendelijke en hulpvaardige microben. Echter meestal herstelt de samenstelling van deze ecologische ramp zich in een aantal maanden.

Probiotica

Over hun werking zijn er zeer verschillende observaties. Sommige Probiotica schijnen het immuunsysteem positief te beïnvloeden. Een zogenoemde metanalyse uit 2011, die de resultaten uit 10 verschillende onderzoekingen met in totaal 3500 deelnemers samenvat, vindt bij Probiotica-gebruikers een beperkt risico op infectieziektes die van invloed zijn op de luchtwegen (mond, keel, luchtpijp, bronchiën, longen), ook schijnen griepinfecties milder te verlopen. Over de werking bij allergieën zijn er veel studies met tegenstrijdige ervaringen. In ieder geval, zo schijnt het, veroorzaken Probiotica alleen in zeer zeldzame gevallen problemen.